Śmierć w świecie dziecka
Śmierć…
Trudny temat dla nas, dorosłych. Wydaje się jeszcze trudniejszy,
kiedy mamy przed sobą dziecko, które styka się z tym, co
nieuniknione.
Co
mówić dziecku o śmierci i jak można mu pomóc, kiedy
się z nią zetknie?
Zależy
to głównie od wieku dziecka.
Małe dziecko – do około
czwartego roku życia, ma jeszcze znikome pojęcie o śmierci, jeśli
więc nie spotyka ona osoby jej szczególnie bliskiej (jak
rodzic lub… ulubione zwierzątko), to reakcja jest zazwyczaj bardzo
słaba. Dzieci czteroletnie z zasady nie wyrażają jeszcze
specjalnych uczuć, chociaż mogą słowami ujawnić świadomość,
że śmierć łączy się ze smutkiem i żalem.
Dla dzieci pięcioletnich śmierć
przybiera już konkretniejszą formę i kojarzy się ze słowem
„koniec” i z bezruchem. Zdarza się, że unikają one martwych
zwierząt i ptaków. Wprawdzie pięciolatki często uważają,
że będą żyły wiecznie, to jednak pojawia się wtedy obawa, że
może umrzeć mama. Nasila się ona w wieku sześciu lat – w tym
wieku pojawia się także większa wrażliwość związana ze
śmiercią. Często pięcio i sześciolatki wierzą w odwracalność
śmierci – jesteś martwy, ale za chwilę znów wracasz do
życia.
Siedmiolatki, które już ze
swojej natury mają skłonność do przygnębienia i melancholii,
wykazują duże zainteresowanie śmiercią i jej przyczynami:
chorobami, przemocą, podeszłym wiekiem. Pojawia się u dziecka
myśl, że i ono może umrzeć. Dzieci w tym wieku mówią, że
chciałyby umrzeć – jest to jednak typowe dla tego wieku i z
reguły nie musimy brać tego zbyt poważnie.
Ośmiolatek zaczyna interesować
się już nie tyle cmentarzami, czy pogrzebami, ale raczej tym, co
dzieje się po śmierci.
Większość dzieci w wieku
dziewięciu i dziesięciu lat podchodzi do śmierci rzeczowo. Dzieci
w tym wieku potrafią już wiele zrozumieć. Rodzice muszą już sami
zdecydować, jak wyczerpujące i szczegółowe ma być
tłumaczenie – warto iść przy tym tropem zadawanych przez dziecko
pytań i brać pod uwagę stopień wykazywanego przez nie
zainteresowania.
Bardzo trafne rady Grollmana są
następujące:
- Zawsze mówcie dziecku prawdę. Nie wolno mówić nic, o czym później musiałoby zapomnieć.
- Bądźcie gotowi spokojnie przyjąć gwałtowne wybuchy i niezgodę dziecka na to, co mu powiecie.
- Nie oczekujcie, że wystarczy powiedzieć wszystko raz na zawsze. Ta sprawa wymaga powtarzania.
- Powiedzcie zupełnie jasno, że śmierć danej osoby (jeśli był to ktoś bliski) – nie została w żaden sposób zawiniona przez dziecko.
Kiedy
ktoś umiera dorośli chcą czasem chronić dziecko przed smutkiem i
innymi przykrymi uczuciami. Nie jest to jednak dobre wyjście.
Spotkałam raz tatę, który prawie rok po śmierci żony nadal
mówił trzylatkowi, że jego mama wyjechała. Twierdził, że
syn jest zbyt młody, alby powiedzieć mu prawdę, nie wiedział
jednak, kiedy będzie właściwy czas, by dziecko dowiedziało się o
śmierci matki. To nie jest właściwe podejście, gdyż poczucie
porzucenia, odrzucenia i osamotnienia wcale nie jest łatwiejsze do
przeżycia niż żałoba. Dodatkowo jest ogromna szansa, że chłopiec
będzie czuł się oszukany, kiedy dowie się prawdy (najczęściej
prawdy dowiadują się przypadkowo i od obcych osób) i będzie
miał problem zaufać ojcu.
Czy
zabierać dzieci na pogrzeby? Zabieranie ruchliwego, małego dziecka
nie ma sensu. Tym bardziej, że małe dzieci mogą być dosyć
przerażone samym faktem składania ciała do grobu. Pamiętam, jak
mój syn wraz ze swoim kuzynem (cztero i pięciolatek) po
pogrzebie cioci przyrzekli sobie, że w przypadku śmierci i pogrzebu
jednego z nich – drugie wróci i go odkopie.
Sześcio-
i siedmioletnie dziecko potrafi się już odpowiednio zachować w
miejscach i sytuacjach publicznych, tak więc zabranie go na pogrzeb
może być dla niego samego bardzo ważne, zaś dla dorosłych być
źródłem pociechy.
Zawsze jednak rozeznanie co do możliwości
reakcji dziecka musi być podstawą decyzji.
